ทุนทางสังคมกับการมีส่วนร่วมพัฒนาการศึกษาในท้องถิ่นที่ยั่งยืน
ดร.เรวัต สิงห์เรือง
บทคัดย่อ
ท้องถิ่นเป็นชุมชนพื้นฐานที่สำคัญของประเทศในการดำรงอยู่หรือสืบต่อไปแห่งสังคมที่มี การพัฒนาขึ้นอยู่กับบริบทในท้องถิ่นโดยพื้นฐานทางสังคม ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมของไทยที่เป็นสังคมแห่งความสงบสุข มีความเอื้ออาทรและเป็นสังคมที่พึ่งพาซึ่งกันและกันที่ส่งผลถึงคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นเกิดความวิกฤต จึงจำเป็นต้องมีการฟื้นคืน ทุนทางสังคมเดิมที่มีอยู่ให้ยั่งยืน การพัฒนาและการมีส่วนร่วมในยุทธศาสตร์การพัฒนาที่นำมาไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่มีทิศทางขึ้นอยู่กับโครงสร้างเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของท้องถิ่นแต่ละพื้นที่ และมีความเชื่อมโยงกับมิติการพัฒนาด้านต่างๆ ได้อย่างลงตัว และการบริหารจัดการศักยภาพของทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่น ชุมชนที่เข้มแข็งเกิดการเรียนรู้และสามารถขับเคลื่อนให้ท้องถิ่นได้รับการพัฒนาอย่างยั่งยืนโดยยึดหลักการแห่งความสมดุลที่ลงตัวและทุนทางสังคมสามารถจำแนกได้มีโอกาสประสบความสำเร็จในโอกาสต่อไป การจัดการศึกษาเป็นหน้าที่ความรับผิดชอบของประชาชนหรือชุมชนต้องเข้ามามีส่วนในการจัดการศึกษาการพัฒนาคุณภาพการศึกษาตามที่พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช 254 2และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2 )
การบริหารเป็นการตอบสนองความต้องการของท้องถิ่นและมุ่งเพื่อความสำเร็จในด้านผลสัมฤทธิ์การให้ชุมชนและผู้ปกครองมีส่วนร่วมและมีส่วนเกี่ยวข้องในการจัดการศึกษาให้มีคุณภาพได้จึงถือเป็นเรื่องที่มีความสำคัญมากจำเป็นต้องสร้างความเข้าใจให้แก่ผู้เกี่ยวข้องทุกคนในสังคมเกิดความตระหนักและความรับผิดชอบร่วมกัน เพราะจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานเป็นการศึกษาเพื่อปวงชน ดังนั้นในสภาพการจัดการทุนทางสังคมที่มีในท้องถิ่นได้มีส่วนร่วมในการบริหารจัดการที่เอื้อต่อการพัฒนาสถานศึกษาในท้องถิ่นที่มีประสิทธิภาพในการพัฒนารูปแบบการจัดการทุนทางสังคมเพื่อเสริมสร้างคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นให้มีประสิทธิภาพที่เป็นประโยชน์ต่อท้องถิ่นชุมชน และสถานศึกษาที่ใช้เป็นข้อมูลสำหรับนักบริหารการศึกษาที่จะนำไปสู่การกำหนดเป็นยุทธศาสตร์ การพัฒนาคุณภาพการศึกษาในสถานศึกษาต้นแบบของการมีส่วนร่วมในการระดมทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่นที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น เป็นแบบอย่างการมีส่วนร่วมในการแก้ปัญหาวิกฤติ การพัฒนาสถานศึกษาที่นำไปสู่สังคมที่พัฒนาอย่างมีคุณภาพได้อย่างแท้จริง และยั่งยืนต่อไปในวิถีของการมีส่วนร่วมของชุมชนในสังคม เป็นการสร้างแนวคิดและหลักการมีส่วนร่วมของชุมชน ซึ่งในระดับของการมีส่วนร่วมแบ่งระดับการมีส่วนร่วมจากน้อยไปมาก เป็นปัจจัยที่เอื้อในการเกิดศักยภาพของการมีส่วนร่วมของชุมชน สังคมนั้น ยังมีปัจจัยอื่นๆที่เป็นพื้นฐานสำคัญในการสนับสนุน การเปลี่ยนแปลงที่ทำให้เจริญขึ้น ดีขึ้น หรือมีการวางแผนกำหนดทิศทาง การใช้ยุทธ์ศาสตร์เพื่อทำให้ดีขึ้น เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์หรือเป้าหมายที่วางไว้ในทิศทางที่ดีขึ้นที่รวมถึงการเพิ่มความพึงพอใจและเพิ่มความสุขของประชาชนในท้องถิ่นด้วย ซึ่งในส่วนของปัจจัยที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชนในท้องถิ่นสังคมมีหลายประการ เช่น ปัจจัยด้านกลไกของรัฐ ปัจจัยด้านประชาชน ปัจจัยด้านนักพัฒนา และ ปัจจัยที่เป็นแรงจูงใจ เป็นต้น ในการนำเสนอรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นโดยนำเอาผลการศึกษาจากเอกสาร ข้อมูล องค์ความรู้ แนวคิด และทฤษฎี นำไปสู่การวิเคราะห์ข้อมูล ที่ ศึกษาจากโรงเรียนต้นแบบในการพัฒนาด้านการศึกษาที่เป็นที่ยอมรับทางสังคมสู่การทดลองใช้และได้รูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นที่สมบูรณ์ในการจัดการทุน ทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น ที่ได้จากการศึกษา วิจัยทำให้เกิดเป็นองค์ความรู้ และรูปแบบการบริหาร
จัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น โดยมีองค์ประกอบของการบริหารจัดการทุน ทางสังคมที่ประกอบด้วย
1. ทุนทางสังคมที่เป็นมนุษย์ ที่ได้อาศัยรวมกันเป็นประจำในท้องถิ่น หรือ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในสังคมท้องถิ่นที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน
2. ทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น ความไว้เนื้อเชื่อใจ ความผูกพัน วัฒนธรรมที่ดีงามของสังคมไทยผ่านระบบความ สัมพันธ์เกิดเป็นพลังชุมชน และฐานความรู้รวมทั้งส่งเสริมการใช้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่มีอยู่ในพื้นที่
3. ทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ ที่มีอยู่ในที่มีในบริบทท้องถิ่นนั้นๆ ที่เป็นอยู่
4. ทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการที่ลงตัวในท้องถิ่น สังคมนั้นๆ อาจรวมถึงการใช้หลักการที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตแห่งระบบเผ่าพันธุ์ของคนในท้องถิ่น ที่ส่งให้การจัดการระบบสังคมให้ลงตัว อย่างสมดุล
5. ทุนทางสังคมที่เป็นสารสนเทศ ข้อมูลข่าวสาร ที่เกี่ยวข้องกับท้องถิ่น ชุมชนทั้งที่เป็นอดีตและข้อมูลของเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง ที่สามารถเผยแพร่ไปอย่างรวดเร็ว ถูกต้องและกว้างไกลหรือคณะบุคคลเข้ามาช่วยเหลือสนับสนุนในการทำประโยชน์ในเรื่องต่างๆ หรือกิจกรรมต่างๆ
โดยเป็นการนำเอารูปแบบ หลักการ จุดมุ่งหมาย การจัดองค์การ การดำเนินการ ตัวชี้วัดความสำเร็จ การนำไปใช้ และเงื่อนไขของความสำเร็จ ขององค์ประกอบการจัดการทุนทางสังคมที่เน้นการมีส่วนร่วมในการพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณธรรม นำความรู้ ความมีมาตรฐานในด้านครู ผู้บริหาร และบุคลากรให้มีมาตรฐานทางวิชาชีพ ที่ส่งผลต่อสถานศึกษาให้เป็นที่ชุมชนชื่นชอบ และเป็นแบบอย่าง การยอมรับของชุมชนท้องถิ่นตามที่คาดหวัง อย่างยั่งยืน สืบไป.
Abstract
Local community is one of the most important components for sustainability. Cultivated community depends on the context of community background such as folk knowledge and native culture which is described as dependable and kind community. Presently, the quality of local education meets the critical period, therefore, social capital has be raise for awareness to be revived for sustainable development of social capital. Development and participation of development strategy depends largely on economy structure, social, and native culture that have to be compatibly related to development matrix. In the context of management of social capital capability, the strong community will rapidly acquire knowledge and drive its own community to the success of perfectly sustainable development. In each community, educational management is everyone-responsibility which means citizen in each community will be participated in establishment of development of education value according to the National Education Act B.E. 2542 (1999)
This management practice aims to respond the community demand in the better quality of education. Public and family participation is one of the important keys for the success of the campaign. The understanding of community in the campaign objective must be settled to mutually perceive their own responsibility since the basic education is the fundamental need for every community. Social capital management comprises of social participation in institutional development, the development of pattern of social capital, and the development of institutional quality. These factors will determine the educational development strategy in some of prototype institutes for educational quality. Also, this is a pattern of public participation in resolving the educational social crisis which leads to social sustainable development and creates public participation and responsibility paradigm. This concept will be a key factor for building social capability and perception of themselves-participation. On the other hand, the society still has other key factors and strategies to achieve community objectives, including generating satisfaction and happiness in the community. There are number of main factors foresting public participation such as government mechanism, demographic, social developer, social incentives, etc.
The presentation of social capital management for advancing educational quality in the local community will utilize results from previous studies, stock of knowledge, concepts and theories to analyze information collected from prototype institutions. Then analysis will be publicly introduced and experimentally practice in order to develop as stock of knowledge and new paradigm for social capital management for advancing educational quality. The main factors of social capital comprises of
1. Citizen who reside together as a community or interested persons in locality.
2. Culture, norm and folk knowledge including faith and relationship pass through the traditional relationship system which creates the community power and basic norm and knowledge to cultivate the variety of native culture and folk knowledge.
3. Natural resources in each community.
4. Community management system including ethnic system.
5. Information Technology involving in local community both from the past and present. This tool will be significantly used to establishing community events and activities.
These factors will be jointly used to create and conclude as a new paradigm to achieve objectives and key successful index of the social capital management which focuses on development participation of learners who morally use stock of knowledge, standardized instructors and management level which result in the achievement of highly recognized institution and sustainability.
1. บทนำ
ท้องถิ่นเป็นชุมชนพื้นฐานที่สำคัญของประเทศในการดำรงอยู่หรือสืบต่อไปแห่งสังคมที่มีการพัฒนาขึ้นอยู่กับบริบทในท้องถิ่นนั้นๆอย่างเป็นระบบการวางกรอบแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของท้องถิ่นได้กำหนดยุทธศาสตร์และแนวทางการพัฒนาซึ่งแสดงวิสัยทัศน์พันธกิจและจุดมุ่งหมายเพื่อการพัฒนาไปสู่อนาคตโดยสอดคล้องกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 10 แผนพัฒนาจังหวัด แผนพัฒนาอำเภอ และนโยบายในการพัฒนาท้องถิ่นนั้นๆ ซึ่งในการวางกรอบยุทธศาสตร์การพัฒนาของท้องถิ่นจึงเป็นกระบวนการที่กำหนดทิศทางในอนาคตของท้องถิ่น และความต้องการของประชาชนในท้องถิ่นอีกด้วยเพราะวิกฤตการณ์แห่งโลกาภิวัตน์ที่ส่งผลให้เศรษฐกิจของประเทศไทยได้นำพาประชาชนสู่ความล้าหลังการขับเคลื่อนของสังคมแต่ละยุคได้ดำเนินการไปอย่างเชื่องช้าด้วยประเทศไทยเป็นประเทศสังคมเกษตรกรรมสู่สังคมยุคข่าวสาร และเทคโนโลยี ซึ่งเป็นยุควิกฤตสูงสุด การพัฒนาประเทศที่ผ่านมา เน้นการพัฒนาด้านเศรษฐกิจเป็นหลักได้ส่งผลให้เกิดกระแสวัตถุนิยมและบริโภคนิยม ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดจากปัจจัยทั้งภายในและภายนอกประเทศ อาทิ เทคโนโลยีสมัยใหม่ และการระบาดของยาเสพติด ล้วนส่งผลให้ทุนทางสังคมได้ถูกทำลายลงอย่างรวดเร็วและรุนแรงจนกลายเป็นปัญหาทางสังคมที่นับวันจะทวีความรุนแรงมากขึ้นประกอบกับวิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นยังทำให้วิถีชีวิตของคนในสังคมไทย เปลี่ยนแปลงไป เกิดการแข่งขันเพื่อความอยู่รอดของพื้นฐานทางสังคมภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมของไทยที่เป็นสังคมแห่งความสงบสุข มีความเอื้ออาทรและเป็นสังคมที่พึ่งพาซึ่งกันและกันได้ถูกทำลายลงอย่างรวดเร็วที่ส่งผลถึงคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นเกิดความวิกฤตจึงจำเป็นต้องมีการฟื้นคืนทุนทางสังคมเดิมที่มีอยู่และพัฒนาทุนใหม่ๆ ในสังคมให้ขึ้นมาอย่างยั่งยืนการที่จะบรรลุ แนวทางในการที่จะทำให้วัตถุประสงค์เป็นไปตามที่ท้องถิ่นคาดหวังในการพัฒนาและการมีส่วนร่วมในยุทธศาสตร์การพัฒนาที่นำมาไปสู่การเปลี่ยนแปลงเพื่อสร้างความอยู่ดีมีสุขหรือการกินอยู่แต่เพียงพอดีให้แก่ประชาชนในท้องถิ่นและประเทศ ชาติโดยรวมต้องขึ้นอยู่กับสภาพการณ์ของท้องถิ่นนั้นๆตามที่ความสุขมวลรวมประชาชาติ ( GROSS NATIONAL HAPPINESS : GNH ) ที่หมายถึง ค่าโดยรวมของการพัฒนาประเทศที่ไม่ได้เน้นความเจริญเติบโตทางตัวเลขของเศรษฐกิจเท่านั้น แต่เน้นความสุขที่แท้จริงของคนในสังคมที่ยึดหลักการว่า การพัฒนาสังคมมนุษย์ที่แท้จริงเกิดจากการพัฒนาทางด้านวัตถุและจิตใจควบคู่กันไปเพื่อเติมเต็มและส่งเสริมซึ่งกันและกันที่มุ่งเน้นสภาพแวดล้อมที่ประชากรทุกคนมีโอกาสพบความสุขได้อย่างเท่าเทียมกันสังคมที่เป็นอยู่และบริบทของท้องถิ่นนั้นที่ใช้ยุทธศาสตร์ของทุนทางสังคมในการพัฒนาควบคู่กับยุคข้อมูลข่าวสาร และเทคโนโลยีสมัยใหม่ในยุทธศาสตร์การพัฒนามาใช้พัฒนาตนเอง การพัฒนาจิตสำนึก การพัฒนาตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง การพัฒนาที่ยั่งยืน การพัฒนาวัตถุ และการพัฒนาจิตใจ ในแนวทางการพัฒนานั้น วิรัช วิรัชนิภาวรรณ ( 2549 : 297) แบ่งเป็น การพัฒนาพื้นฐาน (Basic Development) หรือการพัฒนาแบบธรรมดา (Simple Development) และการพัฒนาประยุกต์ (Applied Development) ซึ่งหมายถึง การพัฒนาที่แตกต่างจากการพัฒนาพื้นฐาน แต่เป็นการพัฒนาที่ถูกประยุกต์แล้วนั้นเพื่อนำไปใช้ในการพัฒนาชุมชนเมือง และชุมชนชนบท ที่ต้องขึ้นอยู่กับปัจจัยที่เป็นบริบทชุมชนหรือทุนทางสังคมท้องถิ่นนั้นที่เป็นอยู่และที่สำคัญที่สุดของ การพัฒนาท้องถิ่นที่ยั่งยืนนั้นต้องอาศัยทุนทางสังคมที่มีความหลากหลายถ้าได้รับการพัฒนาที่มีทิศทางขึ้นอยู่กับโครงสร้างเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของท้องถิ่นแต่ละพื้นที่ และมีความเชื่อมโยงกับมิติการพัฒนาด้านต่างๆ ได้อย่างลงตัว เพราะการที่มีความลงตัวและการบริหารจัดการศักยภาพของทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่น ชุมชนที่เข้มแข็งเกิดการเรียนรู้ และสามารถขับเคลื่อนให้ท้องถิ่นได้รับการพัฒนาอย่างยั่งยืนโดยยึดหลักการแห่งความสมดุล และทุนทางสังคมสามารถจำแนกได้มีโอกาสประสบความสำเร็จในโอกาสต่อไป
การจัดการศึกษาเป็นหน้าที่ความรับผิดชอบของประชาชนเข้ามามีส่วนในการจัดการศึกษาการพัฒนาคุณภาพการศึกษาตามที่พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2 ) พ.ศ. 2545 ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงหลายอย่างในวงการศึกษาไทย ซึ่งให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของชุมชนที่ชัดเจน ดังปรากฏในหมวด 1 มาตรา (2) ที่กล่าวถึงการจัดการศึกษาโดยยึดหลักให้สังคมมีส่วนร่วมในการจัดการการศึกษา และ หมวด 7 มาตรา 57 ให้หน่วยงานการศึกษาระดมทรัพยากรบุคคลในชุมชนให้มีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาโดยมีเป้าหมายสำคัญ คือให้เกิดประโยชน์สูงสุดสำหรับผู้เรียนหรือในหมวด 8 ได้บัญญัติไว้ว่า การจัดการศึกษาต้องยึดหลัก คือ เป็นการศึกษาตลอดชีวิตสำหรับประชาชนและให้สังคมเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการศึกษามาตรา 9 บัญญัติไว้ 4 ประการ คือ (1) ต้องมีเอกภาพด้านนโยบายและมีความหลากหลายในการปฏิรูป (2) มีการกระจายอำนาจไปสู่เขตพื้นที่การศึกษา สถานศึกษาและองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น (3) ระดมทรัพยากรจากแหล่งต่างๆ มาใช้ในการจัดการศึกษา (4) การมีส่วนร่วมของบุคคลครอบครัว ชุมชน ฯ และมาตรา 29 บัญญัติไว้ว่าให้สถานศึกษาร่วมกับบุคคล ครอบครัว ชุมชน มีการจัดการศึกษาอบรม มีการแสวงหาความรู้ ข้อมูล ข่าวสารและรู้จักเลือกสรรภูมิปัญญาและวิชาการต่างๆ นอกจากนี้ในมาตรา 39 ได้ระบุว่า ให้กระทรวงกระจายอำนาจในการบริหารทั่วไปไปยัง คณะกรรมการและสำนักการศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม เขตพื้นที่การศึกษาและสถานศึกษาในเขตพื้นที่การศึกษาโดยตรง มาตรา 40 ได้กำหนดให้มีคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อทำหน้าที่กำกับและส่งเสริมสนับสนุนกิจการของสถานศึกษา ประกอบด้วย ผู้แทนผู้ปกครอง ผู้แทนครู ผู้แทนองค์กร ชุมชน ผู้แทนผู้ปกครองส่วนท้องถิ่น ผู้แทนศิษย์เก่าของสถานศึกษาและผู้ทรงคุณวุฒิผู้บริหารสถานศึกษาต้องตระหนักว่าการบริหารโรงเรียนในยุคปัจจุบันไม่อาจยึดติดวัฒนธรรมองค์การเดิม ๆ ที่การบริหารเป็นการตอบสนองความต้องการของหน่วยเหนือและมุ่งเพื่อความสำเร็จในด้านผลสัมฤทธิ์การให้ชุมชนและผู้ปกครองมีส่วนร่วมและมีส่วนเกี่ยวข้องในการจัดการศึกษาให้มีคุณภาพได้จึงถือเป็นเรื่องที่มีความสำคัญมากจำเป็นต้องสร้างความเข้าใจให้แก่ผู้เกี่ยวข้องทุกคนในสังคมได้ทราบและเกิดความตระหนักและความรับผิดชอบร่วมกันเพราะจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน เป็นการศึกษาเพื่อปวงชน (Education for all) ดังนั้นผู้วิจัยจึงมีความสนใจในการศึกษาว่าสภาพการจัดการทุนทางสังคมที่มีในท้องถิ่นได้มีส่วนร่วมในการบริหารจัดการที่เอื้อต่อการพัฒนาสถานศึกษาในท้องถิ่นที่มีประสิทธิภาพได้อย่างไร เพื่อให้การพัฒนารูปแบบการจัดการทุนทางสังคมเพื่อเสริมสร้างคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นให้มีประสิทธิภาพที่เป็นประโยชน์ต่อท้องถิ่นชุมชนสถานศึกษาและเป็นข้อมูลสำหรับนักบริหารการศึกษาที่จะนำไปสู่การกำหนดเป็นยุทธศาสตร์ การพัฒนาคุณภาพการศึกษาในสถานศึกษาให้เป็นต้นแบบที่มีส่วนร่วมในการระดมทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่นที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น ทำให้เกิดผลสัมฤทธิ์และเป็นโรงเรียนของชุมชน ท้องถิ่นแบบอย่างการมีส่วนร่วมในการแก้ปัญหาวิกฤติการพัฒนาสถานศึกษาที่นำไปสู่สังคมที่พัฒนาอย่างมีคุณภาพได้อย่างแท้จริง และยั่งยืนต่อไป
2. ทุนทางสังคม (Social Capital )
ทุนทางสังคมหมายถึง แบบแผนการปฏิบัติ คุณค่า ความเชื่อ ภูมิปัญญาซึ่งสังคมหรือชุมชนนำมาสร้างความมั่นคงในชีวิตร่วมกัน ซึ่งบางชุมชนสามารถนำองค์ประกอบสังคมมาเป็นทุน หรือใช้ประโยชน์ได้ แต่บางชุมชนไม่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งหมด ซึ่งทุนทางสังคม เป็นปัจจัยเกื้อหนุนที่ส่งเสริมให้ท้องถิ่น ชุมชนได้มีการพัฒนาเกิดการเรียนรู้มุ่งสู่ความเป็นท้องถิ่นที่มีคุณภาพ ที่พัฒนาและสังคมที่เป็นสุข ซึ่ง Hanifan (1920 : 225-249) ได้กล่าวว่า การสร้างทุนทางสังคมในชุมชนนั้นจะต้องมีการสะสมทุนไว้ก่อน คือ มิตรภาพที่มาจากกลุ่มที่มีขนาดใหญ่ เพราะเป็นปัจเจกบุคคลนั้นจะอยู่คนเดียวไม่ได้เพราะมิตรภาพจากเพื่อนบ้านและชุมชนในท้องถิ่นจะได้ประโยชน์จากการเป็นปึกแผ่น และความสามัคคี ในมิติที่เป็นมูลค่าที่เป็นเรื่องเกี่ยวกับสิ่งของ เงินทอง หรือในมิติของคุณค่าในเรื่องจิตใจ คุณงามความดีของคนที่ล้วนแต่บ่งชี้ถึงความเจริญเติบโตงอกงามที่อาจเกี่ยวข้องกันโดยทางตรงหรือโดยอ้อมกับความร่วมมือร่วมใจกันที่ทุกคนได้มองเห็นผลประโยชน์ร่วมกันมีความไว้วางใจซึ่งกันและกัน มองเห็นคุณค่า มีความคาดหวัง และมีเป้าหมายร่วมกัน ที่อาจมีในรูปของกระบวนการ (Process) และในรูปของระบบ (System) ที่มีความเกี่ยวพันกันในด้านวัตถุ จิตใจ เศรษฐกิจ สังคม การเมืองการปกครองตามแนวทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพียง ที่เน้นความสุขของท้องถิ่น และ Thayer-Bacon and Bacon (1988 : 95) ได้ให้ความหมายความสุข (Happiness) ไว้ว่า เป็นกิจกรรมของความมุ่งหมาย โดยการพัฒนาเหตุผลของตนเองให้บรรลุสิ่งที่จะทำให้ชีวิตประสบผลสำเร็จในการวัดเพื่อตัดสินค่าแห่งความสุขออกมาเป็นเชิงปริมาณนั้นมีความเชื่อกันว่าสามารถออกมาได้ 7 ลักษณะ (Grassian , 1992 : 56 ) ดังนี้ (1) ลักษณะความเข้มของความสุข (Intensity), (2) ลักษณะยาวนาน (Duration), (3) ลักษณะความแน่นอน (Certainty), (4) ลักษณะการปรากฏผลอันใกล้ (Propinquity) ,(5) ลักษณะสามารถผลิตผล (Fecundity), (6) ลักษณะบริสุทธิ์ ( Purity ) และ(7) ลักษณะขยายหรือกระจายต่อไป ( Extent )
ซึ่งทุนทางสังคมต้องอยู่บนพื้นฐานของ “ ดุลยภาพเชิงพลวัตร ” ที่เชื่อมโยงทุกมิติอย่างบูรณาการโดยใช้ความรอบรู้ คุณธรรมและความเพียรในกระบวนการพัฒนาที่อยู่บนหลักความพอประมาณ ความมีเหตุผลและมีภูมิคุ้มกันที่ดีให้พร้อมรับการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบจากกระแสโลกาภิวัตน์ (อุทุมพร แว่วศรี, 2550 : 1) กล่าวไว้ว่า ทุนทางสังคมเกิดจากการรวมตัวร่วมคิด บนฐานของความไว้เนื้อเชื่อใจสายใยความผูกพัน และวัฒนธรรมที่ดีงามของสังคมไทยผ่านระบบความสัมพันธ์ในองค์ประกอบหลัก ได้แก่ คน สถาบัน วัฒนธรรมและองค์ความรู้ซึ่งจะเกิดเป็นพลังชุมชนและสังคม การเสริมสร้างทุนสังคม ให้ความสำคัญกับการพัฒนาศักยภาพคนในทุกมิติทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสติปัญญาโดยเสริมสร้างสุขภาวะและความรู้ให้มีภูมิคุ้มกันพร้อมเผชิญการเปลี่ยนแปลงและก้าวสู่สังคมฐานความรู้มีการเตรียมความพร้อมประชากรทุกช่วงวัยทุกกลุ่ม เป้าหมายให้พร้อมสู่สังคมผู้สูงอายุได้อย่างเหมาะสม รวมทั้งส่งเสริมการใช้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่มีอยู่ในแต่ละพื้นที่ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสร้างสรรค์คุณค่าทางเศรษฐกิจ ทุนทางสังคมในท้องถิ่น ประกอบไปด้วย
1) ทุนทางสังคมที่เป็นมนุษย์ หมายถึง บุคคลที่ได้อาศัยรวมกันเป็นประจำในท้องถิ่น หรือ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในสังคมท้องถิ่นที่เป็นอยู่ในปัจจุบันและสืบต่อไป
2) ทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น หมายถึง ความไว้เนื้อเชื่อใจ ความผูกพัน วัฒนธรรมที่ดีงามของสังคมไทยผ่านระบบความ สัมพันธ์เกิดเป็นพลังชุมชน และฐานความรู้รวมทั้งส่งเสริมการใช้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่มีอยู่ในพื้นที่
3) ทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ในที่มีในบริบทท้องถิ่นนั้นๆ ที่เป็นอยู่
4) ทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการ หมายถึง วิธีการจัดการที่ลงตัวในท้องถิ่น สังคมนั้นๆ อาจรวมถึงการใช้หลักการที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตแห่งระบบเผ่าพันธุ์ของคนในท้องถิ่น ที่ส่งให้การจัดการระบบสังคมให้ลงตัวอย่างสมดุล
5) ทุนทางสังคมที่เป็นสารสนเทศ ข้อมูลข่าวสารหมายถึง ข้อมูล ที่เกี่ยวข้องกับท้องถิ่น ชุมชนทั้งที่เป็นอดีตและข้อมูลของเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง ที่สามารถเผยแพร่ไปอย่างรวดเร็ว ถูกต้องและกว้างไกลหรือคณะบุคคลเข้ามาช่วยเหลือ สนับสนุนทำประโยชน์ในเรื่องต่างๆ หรือกิจกรรมต่างๆ
3. ท้องถิ่น ชุมชน (Local)
ได้มีนักการศึกษาให้ความหมายไว้หลายประการ เช่น ไพฑูรย์ บุณยรัตพันธุ์ (2506 : 91) ให้ความหมายของชุมชนหมายถึงกลุ่มคนที่อยู่ในบริเวณเดียวกันมีการพบปะติดต่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นซึ่งกันและกัน มีความสนใจร่วมกันและมีพฤติกรรมอย่างเดียวกัน เช่น การกินอยู่หลับนอน ภาษาพูด การแต่งงาน เป็นต้น และ วิรัช วิรัชนิภาวรรณ (2530 : 5) ได้กล่าวว่า ชุมชน ต้องประกอบไปด้วย 7 องค์ประกอบด้วย 1) มีกลุ่มคน, 2) มีพื้นที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติหรือ มนุษย์สร้างขึ้น,3) มีความสัมพันธ์ของประชาชนในชุมชน และ 4)มีผลประโยชน์ร่วมกัน
จึงพอสรุปได้ว่า ท้องถิ่น ชุมชน หมายถึง กลุ่มคนที่อาศัยอยู่ในอาณาเขตบริเวณเดียวกันที่มีความสัมพันธ์ในด้านการศึกษา ความเชื่อ ศาสนา ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม ระบบเศรษฐกิจ อาชีพ ระบบการเมือง ระบบการปกครอง โครงสร้างอำนาจ วิถีชีวิต สิ่งแวดล้อม ระบบนิเวศวิทยา และเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่มีความเชื่อมโยงสัมพันธ์กันอย่างลงตัวของกลุ่มคนที่อยู่ในบริเวณใกล้เคียงกันมีความสัมพันธ์กันและมีวัฒนธรรมที่เป็นหนึ่งเดียวกัน
4. แนวคิดการมีส่วนร่วม (Participation Concept)
ในวิถีของการมีส่วนร่วมของชุมชนในสังคม เป็นการสร้างแนวคิดและหลักการมีส่วนร่วมของชุมชนนั้นได้มีนักวิชาการอ้างอิงไว้ เช่น สุจินต์ สิมารักษ์ (2549 : เอกสารประกอบการสอน) ได้อธิบายความหมายของการมีส่วนร่วมไว้ว่า ต้องประกอบด้วย 1) ช่วยตนเอง, 2) พึ่งพิงตนเองได้, 3) การเกี่ยวข้องกับสังคม, 4) การร่วมมือร่วมใจ และ 5) การกระจายอำนาจ ฯลฯ สรุปได้ว่าการมีส่วนร่วมมีความหมาย 2 ลักษณะ คือ
4.1 เน้นที่กระบวนการพัฒนา
4.2 มีนัยทางการเมือง แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ 1) การส่งเสริมพลังอำนาจของพลเมือง 2) การเปลี่ยนแปลงกลไกการพัฒนาโดยรัฐมาเป็นการพัฒนาที่ประชาชน
ซึ่งในระดับของการมีส่วนร่วมแบ่งระดับการมีส่วนร่วมจากน้อยไปมาก ซึ่งมีปัจจัยที่เอื้อในการเกิดศักยภาพในการมีส่วนร่วมของชุมชน สังคมนั้น ยังมีปัจจัยอื่นๆที่เป็นพื้นฐานสำคัญในการสนับสนุน ของการมีส่วนร่วม ดังนี้
1. ระบบเครือญาติ เป็นทุนทางสังคมที่สำคัญของชุมชน เป็นระบบที่ช่วยให้ประชาชนแบ่งปันผลประโยชน์ มีการช่วยเหลือพึ่งพาอาศัยกัน ความสัมพันธ์ในลักษณะเครือญาติก่อให้เกิดการช่วยเหลือเกื้อกูลกันสูง รวมกำลังแรงงาน และเกิดเป็นปัจจัยการผลิตอื่นๆ
2. การใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นชาวบ้านมีการใช้นำความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นมาประยุกต์ใช้ในการประกอบอาชีพ และดำรงในวิถีชีวิต จากการศึกษาปราชญ์ชาวบ้านที่อยู่ภายในชุมชน พบว่าชาวบ้านในชุมชนใช้ภูมิปัญญาพื้นฐานที่มีอยู่ในท้องถิ่นประกอบอาชีพและดำรงชีวิต
3. สภาพเศรษฐกิจชุมชน ชาวบ้านที่อาศัยอยู่มีความเป็นอยู่ที่พอเพียง มีชีวิตความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย มีจำนวนของชาวบ้านที่ออกไปทำงานต่างพื้นที่เพื่อหารายได้เสริมจากการทำการเกษตร
4. การรวมกลุ่มของชาวบ้านในท้องถิ่นมีการรวมกลุ่มกันในการทำกิจกรรมเพื่อชุมชนเป็นอย่างดี โดยมีการจัดตั้งกลุ่มต่างๆเกิดขึ้นมากมายในแต่ละหมู่บ้าน วิสาหกิจชุมชน เป็นต้น
5. ผู้นำชุมชนที่เข้มแข็ง มีมากมายและได้รับการยอมรับนับถือจากทั้งชาวบ้านภายในชุมชนเองและบุคคลภายนอกที่มีการทำงานติดต่อประสานงานเชื่อมโยงเครือข่ายกัน เป็นจุดเริ่มต้นและเป็นแกนนำสำคัญที่ให้ความเคารพนับถือ มีการจัดตั้งกลุ่มขึ้นมา
6. การทำงานร่วมกับเจ้าหน้าที่รัฐและองค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) ในการดำเนินงานโครงการกิจกรรมที่เกิดขึ้นทั้งภายในและภายนอกสังคม ชุมชน มีการประสานความร่วมมือ ดำเนินกิจกรรมร่วม และได้รับการสนับสนุนจากเจ้าหน้าที่รัฐในท้องถิ่น และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) เป็นอย่างดี
7. การเชื่อมโยงเครือข่าย มีการเชื่อมโยงเครือข่ายออกไปสู่ภายนอก ดังจะเห็นได้จากการจัดเวทีเสวนาเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันภายในระดับหมู่บ้าน ขยายผลสู่ระดับตำบล อำเภอ จังหวัด และส่วนภูมิภาค มีเวทีหลายระดับในการพบปะแลกเปลี่ยนความคิดเห็น เวทีประชาคม และประสบการณ์เพื่อเรียนรู้อย่างต่อเนื่องทั้งภายในสังคม และภาย นอกชุมชนในหลากหลายองค์กร
8. จิตสำนึกร่วมกันและการลงมือปฏิบัติจริง การทำงานร่วมกันภายในชุมชน และการประสานความร่วมมือทั้งภายในและภายนอกชุมชนเป็นหัวใจสำคัญในการคิด และทำเพื่อชุมชน การคิด และลงมือปฏิบัติจริงโดยออกมาจากจิตสาธารณะ จิตสำนึกของการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง
9. การทำงานร่วมกับเจ้าหน้าที่รัฐ มีการดำเนินการจัดตั้งโครงการของชุมชน ท้องถิ่น โดยมีคณะกรรมการดำเนินโครงการฯเป็นตัวแทนจากแต่ละหมู่บ้าน ได้รับการสนับสนุนการดำเนินงานและประสานความร่วมมือจาก เจ้าหน้าที่องค์กรปกครองท้องถิ่น
10. นโยบายรัฐ หลังจากรัฐบาลนำนโยบายเรื่องของโครงการกองทุนหมู่บ้าน นำไปสู่การจัดตั้งกลุ่มใหม่ภายในชุมชนอย่างรวดเร็วหลายกลุ่มที่เกิดขึ้นจากนโยบายดังกล่าวนี้อันเนื่องมาจากเงื่อนไขในรูปของการรวมกลุ่ม
5. การพัฒนา (Development)
นักการศึกษาให้ความหมายไว้หลายคน เช่น สัญญา สัญญาวิวัฒน์ (2526 : 5) ได้ให้ความว่า หมายถึง การเปลี่ยนแปลงที่มีการกำหนดทิศทาง (Directed Change) หรือการเปลี่ยนแปลงที่ได้วางแผนไว้อย่างแน่นอนล่วงหน้า (Planned Change) ซึ่ง ยุวัฒน์ วุฒิเมธี, (2526 : 5) ให้ว่า พัฒนา หมายถึง การกระทำให้เกิดขึ้น คือ เปลี่ยนจากสภาพหนึ่งไปสู่อีกสภาพหนึ่งที่ดีกว่า ,จินตนา สุจจานันท์ (2549 : 44 ) ได้ให้ว่า การทำให้ดีขึ้นหรือการเปลี่ยนให้ดีขึ้น,อมร รักษาสัตย์ และ ขัตติยา กรรณสูต ( 2515 : 2 – 8 )ให้แนวคิดว่า การพัฒนา หมายถึง การเปลี่ยนแปลงในตัวระบบที่ทำการ ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงในตัวระบบที่ทำการซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงด้านคุณภาพ (Qualitative Changes) ส่วนการเปลี่ยนแปลงรูป (Transformation ) เป็นการเปลี่ยนแปลงของตัวกระทำการ (Environmental Changes) ซึ่งนอกเหนือจากการเปลี่ยนแปลงทางด้านคุณภาพและปริมาณ เป็นการพัฒนา ซึ่ง ทิตยา สุวรรณชฎ (2517 : 187 – 189) ได้อธิบายการพัฒนา ไว้ว่า คือการเปลี่ยนแปลงที่ต้องการและได้กำหนดทิศทางและมุ่งที่จะควบคุมอัตราการเปลี่ยนแปลงด้วยสภาวะการพัฒนาเป็นสภาวะสมาชิกของสังคมได้ใช้ความรู้ความสามารถของตนได้เต็มที่โดยไม่มีสภาวะครอบงำ เช่น การกำหนดนโยบายทางการเมือง ความบีบคั้นทางเศรษฐกิจ หรือความไม่สมบูรณ์ในอนามัย ทุกคนสามารถที่จะนำเอาศักยภาพของตนมาใช้ให้เป็นประโยชน์อย่างเต็มที่,วิทยากร เชียงกูล (2527 : 17 - 18) กล่าวว่า การพัฒนาที่แท้จริงควรหมายถึงการทำให้ชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนมีความสุข ความสะดวกสบาย ความอยู่ดีกินดี ความเจริญทางศิลปวัฒนธรรม และจิตใจ และความสงบสันติ ซึ่งนอกจากจะขึ้นอยู่กับการได้รับปัจจัยทางวัตถุนิยมเพื่อตอบสนองความต้องการของร่างกายแล้วประชาชนยังต้องพึ่งพาการพัฒนาทางด้านการศึกษาสิ่งแวดล้อมที่ดีต่อการพักผ่อน
หย่อนใจและการพัฒนาทางวัฒนธรรมและจิตใจด้านต่างๆด้วยความต้องการทั้งหมดนี้บางครั้งเราเรียกว่า เป็นการพัฒนาคุณภาพเพื่อให้เห็นว่าการพัฒนาไม่ได้ขึ้นอยู่กับการเพิ่มมูลค่าปริมาณสินค้า หรือการเพิ่มรายได้เท่านั้น หากอยู่ที่การเพิ่มความพอใจ ความสุขของประชาชนมากกว่า
จากความหมายการพัฒนาที่ได้อ้างถึงแล้วทำให้สรุปได้ว่าการพัฒนาหมายถึงการเปลี่ยนแปลงที่ทำให้เจริญขึ้น ดีขึ้น หรือมีการวางแผนกำหนดทิศทาง การใช้ยุทธ์ศาสตร์เพื่อทำให้ดีขึ้น เจริญขึ้น ซึ่งเป็นตัวกำหนดแนวทางว่าจะดำเนินการโดยวิธีใดอย่างใด เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์หรือเป้าหมายที่วางไว้ในทิศทางที่ดีขึ้นที่รวมถึงการเพิ่มความพึงพอใจและเพิ่มความสุขของประชาชนในท้องถิ่นด้วย
6. แนวทางการพัฒนาทุนทางสังคม
ส่งเสริมและสนับสนุนการจัดทำ Social Capital Mapping โดยให้ความสำคัญกับ
การจัดทำ Human Mappingให้เกิดขึ้นทุกจังหวัด โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญญาชนสาธารณะที่มีความเป็นกลางเพื่อเป็นพลังสำรองช่วยเหลือในยามวิกฤต รวมทั้งมีการบริหารจัดการภูมิปัญญาชาวบ้าน การถอดบทเรียนของปราชญ์ชาวบ้าน การเผยแพร่ และการถ่ายทอดให้กับคนรุ่นใหม่ต่อไป
1) พัฒนาการจัดทำเครื่องชี้วัดและประเมินทุนทางสังคมในทุกพื้นที่โดยเฉพาะการทำ Conflict mapping ในเชิงป้องกันและเฝ้าระวังทุนทางสังคม
2) ส่งเสริมการระดมพลังและการร่วมมือกันของทุกภาคส่วนของสังคมและการสร้างให้เกิดบรรยากาศการพัฒนาทุนทางสังคมในพื้นที่โดยเน้นการสร้างเวทีสาธารณะและการมีส่วนร่วมของชุมชน และสนับสนุนการรวมตัวเป็นเครือข่าย เพื่อนำไปสู่การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกันทั้งในด้านการรับองค์ความรู้ใหม่ๆ ข้อมูลและประสบการณ์ต่างๆ
3) ส่งเสริมการขับเคลื่อนทุนทางสังคมโดยใช้แผนชุมชนให้เป็นเครื่องมือในการพัฒนาทุนทางสังคมให้เข้มแข็ง
4) ส่งเสริมและสนับสนุนการสร้างภูมิคุ้มกันให้กับทุนทางสังคม รวมทั้งมีการป้องกันการทำลายทุนทางสังคม
5) พัฒนาทุนมนุษย์โดยเน้นการตระหนักกับการสร้างจิตสำนึกที่ดี ความเข้าใจกันของคนในสังคมความเอื้ออาทรให้สังคมมีความสนใจและเริ่มปลูกฝังเด็กตั้งแต่ในครอบครัวและสถาบันการศึกษา ซึ่งต้องให้ความสำคัญกับการพัฒนาครูและบุคลากรทางการศึกษาเพื่อให้สามารถสอนเด็กได้ทั้งทางด้านวิชาการ คุณธรรม และจริยธรรม
6) อนุรักษ์ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณีพื้นบ้าน ถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น แพทย์แผน
ไทยและสมุนไพร การนวดแผนโบราณ และใช้ประโยชน์จากทุนทางสังคมเหล่านี้ที่มีอยู่ในพื้นที่ มาเป็นจุดขายให้คนสนใจมาท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์เพิ่มขึ้น
7. แนวคิด และ หลักการพัฒนาชุมชน
ในแนวคิดและหลักการพัฒนาชุมชน ท้องถิ่นนั้น ได้มีผู้กล่าวไว้ว่า (สัญญา สัญญาวิวัฒน์, 2526 : 171) ต้องเน้นหลักการมีส่วนร่วมของประชาชน เป็นหัวใจสำคัญของการพัฒนา มุ่งให้เกิดการช่วยเหลือตนเอง ความคิดริเริ่ม ความต้องการเป็นของชุมชนในการทำงานพัฒนาชุมชน โดยที่ การพัฒนาชุมชน มีแนวคิดพื้นฐานของการศึกษาภาคชีวิต (Lifelong Education) โดยถือเป็นกระบวนการให้การศึกษาภาคชีวิตแก่ประชาชนเพื่อนำไปสู่การพัฒนาคน การให้การศึกษาเป็นไปอย่างต่อเนื่อง ตราบเท่าที่บุคคลยังดำรงชีวิตอยู่ในชุมชน โดยมีหลักการที่ยึดปฏิบัติสำคัญ กล่าวคือ การยึดหลักความมีศักดิ์ศรี และ ศักยภาพของประชาชน และเปิดโอกาสให้ประชาชนใช้ศักยภาพที่มีอยู่ให้มากที่สุด ยึดหลักการพึ่งพาตนเองของประชาชนตามแนวทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพียง ที่ครอบคลุมถึงด้านวัตถุ ,จิตใจ, เศรษฐกิจ,สังคม,การเมือง,การปกครอง และการบริหาร ที่มีหลักแห่ง 3 ห่วง คือ ความพอประมาณ ความมีเหตุผลและการมีภูมิคุ้มกันที่ดี และในส่วนของ 2 เงื่อนไข คือ เงื่อนไขความรู้ ความรอบคอบ ระมัดระวัง และ เงื่อนไขคุณธรรมที่เน้นความซื่อสัตย์ สุจริต ขยัน อดทน และการแบ่งปัน สนับสนุนให้ประชาชนพึ่งตนเองได้ เปิดโอกาสให้ประชาชนร่วมคิด ร่วมตัดสินใจ วางแผนปฏิบัติและติดตามผลในกิจกรรมหรือโครงการของชุมชนยึดหลักประชาธิปไตยในการทำงานเริ่มต้นด้วยการพูดคุยปรึกษาหารือร่วมกันตัดสินใจร่วมกันและรับผิดชอบร่วมกันภายใต้การช่วยเหลือซึ่งกันและกันตามวิถีประชาธิปไตย
8. แนวทางการบริหารทั่วไปของสถานศึกษาในสังกัดองค์กรปกครองท้องถิ่น
จากรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 289 องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นย่อมมีอำนาจหน้าที่บำรุงรักษาศิลปะ จารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นย่อมมีสิทธิที่จะจัดการศึกษาอบรม และการฝึกอาชีพตามความเหมาะสมและความต้องการภายในท้องถิ่นนั้น และเข้าไปมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาอบรมของรัฐโดยคำนึงถึงความสอดคล้องกับมาตรฐานและระบบการศึกษาของชาติการจัดการศึกษาอบรมภายในท้องถิ่นตามวรรคสอง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องคำนึงถึงการบำรุงรักษาศิลปะ จารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นด้วย และมีอำนาจหน้าที่ของตนเองโดยเฉพาะ ในการกระจายอำนาจการปกครองส่วนท้องถิ่นมี 4 รูปแบบ คือ 1) องค์การบริหารส่วนจังหวัด 2) เทศบาล 3) องค์การบริหารส่วนตำบล และ 4) การปกครองรูปแบบพิเศษ
ซึ่งในส่วนขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นนั้น ได้จัดการศึกษาเพื่อให้สอดคล้องกับพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2 ) พ.ศ. 2545 ในส่วนที่สัมพันธ์กับท้องถิ่น มาตรา 8 การจัดการศึกษาให้ยึดหลัก (2) ให้สังคมมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษา และ มาตรา 9 การจัดระบบ โครงสร้าง และกระบวนการจัดการศึกษา (5) ระดมทรัพยากรจากแหล่งต่าง ๆ มาใช้ในการจัดการศึกษา (6) การมีส่วนร่วมของบุคคล ครอบครัว ชุมชน องค์กรชุมชน องค์กรปกครอง ส่วนท้องถิ่น เอกชน องค์กรเอกชน องค์กรวิชาชีพ สถาบันศาสนา สถานประกอบการ และสถาบันสังคมอื่น ซึ่งสถานศึกษาที่สังกัดท้องถิ่น ซึ่งปัจจัยที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชนในท้องถิ่นสังคมมีหลายประการ เช่น ปัจจัยด้านกลไกของรัฐ,ปัจจัยด้านประชาชน ,ปัจจัยด้านนักพัฒนา และ ปัจจัยที่เป็นแรงจูงใจ เป็นต้น และการนำเสนอรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นโดยนำเอาผลจากการศึกษาจากเอกสาร ข้อมูล องค์ความรู้ แนวคิด และทฤษฎี นำไปสู่การวิเคราะห์ข้อมูล ที่ ศึกษาจากโรงเรียนต้นแบบ ที่เป็น Best Practices ในการพัฒนาด้านการศึกษาที่เป็นที่ยอมรับทางสังคมที่ใช้รูปแบบของการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นในแต่ละด้านของทุนทางสังคมทั้ง 5 ด้านสู่การทดลองใช้และได้รูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นที่สมบูรณ์ ในการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น ที่ได้จากการศึกษา วิจัยทำให้เกิดเป็นองค์ความรู้ และรูปแบบการบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น
9. องค์ประกอบของการบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น
องค์ประกอบการบริหารจัดการทุนทางสังคมเป็นการอธิบายหลักการ จุดมุ่งหมาย การจัดองค์การ การดำเนินการ ตัวชี้วัดความสำเร็จ การนำไปใช้ และเงื่อนไขของความสำเร็จ องค์ประกอบ ดังนี้
9.1. การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นทุนมนุษย์ในชุมชนท้องถิ่น ประกอบด้วย 1) สถานศึกษานำหลักการมีส่วนร่วมของชุมชนมาประยุกต์ใช้ในการกำหนด วิสัยทัศน์ พันธกิจ เป้าหมาย แผนปฏิบัติการของสถานศึกษา 2) จัดโครงสร้างการบริหารบุคคลของสถานศึกษาให้สอดคล้องกับการทุนสังคมมาใช้ ในการบริหารและจัดการศึกษา 3) ประชุม ชี้แจงการนำเอาทุนทางสังคมมาใช้ในการบริหารและจัดการศึกษาแก่บุคลากรและภาคส่วนที่เกี่ยวข้องทราบ 4) จัดกิจกรรมให้ความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของชุมชนในท้องถิ่นอย่างถูกต้อง แก่บุคลากรในสถานศึกษา 5) สนับสนุนแหล่งความรู้ และสารสนเทศเกี่ยวกับทุนทางสังคมที่มีในชุมชนท้องถิ่น ให้กับบุคลากรและผู้เกี่ยวข้อง 6) นำระบบการประกันคุณภาพทางการศึกษามาใช้เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบริหารและจัดการศึกษา
9.2 การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น ประกอบด้วย 1) จัดทำหน่วยการเรียนรู้ที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่นในรูปของสาระเพิ่มเติมทุกระดับ 2) บูรณาการวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่นในการกำหนดหน่วยการเรียนรู้ในทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ 3) สนับสนุนให้ครูสร้างหลักสูตรท้องถิ่นที่เป็นของสถานศึกษาโดยเฉพาะ โดยใช้ประโยชน์จากวิทยากร ภูมิปัญญาและแหล่งเรียนรู้ในท้องถิ่น 4) จัดทำคู่มือการใช้หลักสูตร และเอกสารที่เกี่ยวข้อง เพื่อเป็นแนวทางให้ครู บุคลากรทางการศึกษา ตลอดจนผู้เกี่ยวข้องกับการนำหลักสูตรไปใช้ 5) ส่งเสริมและสนับสนุนให้มีการผลิตและพัฒนาสื่อประกอบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่สอดคล้องกับวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น 6) ส่งเสริมและพัฒนาแหล่งเรียนรู้และภูมิปัญญาที่มีในสถานศึกษา และมีการแสวงหาแหล่งเรียนรู้ภายนอกสถานศึกษาอย่างเป็นระบบสอดคล้องและเพียงพอต่อการจัดกิจกรรมการเรียน การสอน
9.3 การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ ประกอบด้วย 1) จัดให้มีพื้นที่ภายในให้เกิดประโยชน์ในการเป็นแหล่งเรียนรู้ แหล่งอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ศิลปวัฒนธรรม สถาปัตยกรรม และภูมิปัญญาของท้องถิ่น 2) จัดให้มีอาคารสถานที่ และสิ่งแวดล้อมในสถานศึกษาที่เน้นความร่มรื่น และมีความปลอดภัย 3) มอบหมายให้นักเรียน ครู และบุคลากรในสถานศึกษามีส่วนร่วมรับผิดชอบในการดูแลรักษาอาคารสถานที่และแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ ภายในสถานศึกษา 4) มีการวิเคราะห์ต้นทุน-กำไร และต้นทุนประสิทธิผล เพื่อประกอบการตัดสินใจก่อนที่จะลงทุนทางการศึกษาอย่างรอบคอบ 5) ส่งเสริมและพัฒนาบรรยากาศด้านคุณธรรม จริยธรรม ทั้งในและนอกสถานศึกษา
9.4 การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการ ประกอบด้วย 1) จัดโครงสร้างการบริหารของสถานศึกษาให้สอดคล้องกับการนำหลักการมีส่วนร่วมสู่การบริหารจัดการมาใช้ในการบริหารและจัดการศึกษา 2) ประชุม ชี้แจงการนำเอารูปแบบการบริหารจัดการมาใช้ในการบริหารและจัดการศึกษาแก่บุคลากรและภาคส่วนที่เกี่ยวข้องทราบ 3) สถานศึกษานำหลักการทางทุนสังคมในการกำหนด วิสัยทัศน์ พันธกิจ เป้าหมาย สู่แผนปฏิบัติการของสถานศึกษา 4) ให้การสนับสนุนแหล่งความรู้ และสารสนเทศเกี่ยวกับการบริหารจัดการให้กับบุคลากรและผู้เกี่ยวข้องอย่างเพียงพอ 5) นำระบบการประกันคุณภาพทางการศึกษามาใช้เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบริหารและจัดการศึกษา
9.5 การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นข้อมูลข่าวสาร สารสนเทศ ประกอบด้วย 1) สถานศึกษามีการจัดส่งบุคลากรเข้าร่วมกิจกรรมที่ชุมชนจัดขึ้นอย่างสม่ำเสมอ 2) สถานศึกษามีการจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ข้อมูลข่าวสารและสารสนเทศ ในสถานศึกษาเพื่อให้บริการแก่ผู้สนใจ ชุมชน และหน่วยงานอื่น 3) สถานศึกษามีการขยายผลและเผยแพร่ ข้อมูลข่าวสาร และสารสนเทศ ผ่านนักเรียนสู่บุคคลในครอบครัวและชุมชน 4) สถานศึกษาได้จัดกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู้เกี่ยวกับ ข้อมูลข่าวสาร และระบบสารสนเทศ ในชุมชน โดยมีบ้าน วัด และโรงเรียน เป็นแกน ในการดำเนินงานร่วมกัน 5) สถานศึกษามีการจัดทำเอกสาร เว็บไซต์ ซีดี วีซีดี เพื่อเผยแพร่ และประชาสัมพันธ์การดำเนินการของสถานศึกษาให้ชุมชนและหน่วยงานอื่นได้ทราบอย่างสม่ำเสมอ
9.6 หลักการ การจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น จำแนกเป็น ขั้นตอน ในการดำเนินงาน/โครงการ และรายละเอียดการดำเนินการตามขั้นตอนดังกล่าว ประกอบด้วย 1) การพัฒนาที่ยั่งยืนที่ยึดคนเป็นศูนย์กลาง 2) การบริหารและการจัดการศึกษาที่มียุทธศาสตร์ กลไก ขั้นตอน วิธีการอย่างเป็นระบบทั้งด้านการบริหารจัดการ กระบวนการการเรียนการสอน กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน และการพัฒนาบุคลากร 3) วิธีการดำเนินการและเป้าหมายของการบริหารและจัดการศึกษาคือที่ยึดหลักการมีส่วนร่วมของชุมชนในท้องถิ่น ภายใต้เงื่อนไข การมีความรู้ และคุณธรรม 4) การดำเนินการตามยุทธศาสตร์ต่าง ๆ ที่อยู่บนพื้นฐานการรู้จักตนเอง การช่วยเหลือตนเอง การช่วยเหลือซึ่งกันและกัน และการสร้างเครือข่ายที่สอดคล้องภูมิสังคม ได้แก่ สภาพทางภูมิศาสตร์ สภาพสังคมและวัฒนธรรมของชุมชน 5) สถานศึกษาต้องเป็นองค์การแห่งการเรียนรู้ (Learning Organization) พร้อมสำหรับการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีอย่างเป็นระบบ และมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง
9.7 การจัดองค์การ การจัดโครงสร้างการบริหารยึดหลักการมีส่วนร่วม เน้นการทำงานเป็นทีม มีการกำหนดหน้าที่ ที่ชัดเจนในการมีส่วนร่วมของชุมชน ประกอบด้วย คณะบุคคล (ทีม) จำนวน 3 คณะ ได้แก่
1) คณะผู้บริหารในสถานศึกษา (ทีมนำ) ประกอบด้วย ผู้บริหารสถานศึกษา รองผู้บริหารสถานศึกษาและประธานกรรมการสถานศึกษา มีหน้าที่และความรับผิดชอบร่วมวางแผน
2) คณะหัวหน้างานในสถานศึกษา (ทีมประสาน) ประกอบด้วย หัวหน้า กลุ่มสาระการเรียนรู้ และหัวหน้าช่วงชั้นของสถานศึกษา มีหน้าที่และความรับผิดชอบ ประสาน
3) ครูที่ปฏิบัติหน้าที่ในสถานศึกษา (ทีมงาน) ประกอบด้วยครูที่ทำหน้าที่สอนในกลุ่มสาระต่าง ๆ มีหน้าที่และความรับผิดชอบ การดำเนินการ
9.8 ตัวชี้วัดของความสำเร็จ ที่ประกอบด้วย 1) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นมนุษย์ 2) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น 3) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ 4) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการ 5) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นข้อมูลข่าวสาร สารสนเทศ
9.9 การนำรูปแบบไปใช้ การนำรูปแบบไปใช้สถานศึกษามีแผนยุทธศาสตร์ กลไก ขั้นตอน วิธีการอย่างเป็นระบบทั้งด้านการบริหารจัดการ การเรียนการสอน และการพัฒนาบุคลากรกำหนดโดยแยกเป็นโครงการ/กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการจัดการทุนทางสังคมในสถานศึกษา โดยดำเนินการตามขั้นตอน ดังนี้ 1) ขั้นเตรียมการสำหรับการนำไปใช้ในสถานศึกษา 2) ขั้นดำเนินการ ดำเนินการ 3) ขั้นติดตามแนะนำ 4) ขั้นประเมินผล รายงานผล และขยายผล
9.10 เงื่อนไขความสำเร็จ ดังนี้ 1) ผู้บริหารสถานศึกษา ครู และนักเรียนในสถานศึกษาต้องมีความตระหนักและเห็นความสำคัญของการมีส่วนร่วมชองชุมชนมาปรับใช้กับทุนทางสังคมในการบริหารและจัดการศึกษาในสถานศึกษา 2) ผู้บริหารสถานศึกษาต้องมีความรู้ ความสามารถในการบริหารและจัดการศึกษา บริหารสถานศึกษาโดยมุ่งประโยชน์สูงสุดที่นักเรียน และให้ความสำคัญกับชุมชน 3) ผู้บริหารและครูในสถานศึกษาต้องมีคุณธรรม จริยธรรม ประพฤติตนเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับนักเรียนและสังคม 4) ผู้บริหารต้องปรับโครงสร้างการบริหารให้สอดคล้องกับการนำหลักการมีส่วนร่วมของชุมชน ทุนทางสังคมมาใช้ โดยกำหนดให้มีบุคลากรที่รับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องนี้โดยตรง 5) ผู้บริหารต้องมีภาวะผู้นำ ส่งเสริมการทำงานเป็นทีม โดยเปิดโอกาสให้ครูมีส่วนร่วมตั้งแต่เริ่มแรก คือร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วมปฏิบัติ ร่วมตรวจสอบ และร่วมรับผิดชอบในการดำเนินการ 6) นักเรียน ครู และบุคลากรในสถานศึกษาจำเป็นต้องมีความรู้ ความเข้าใจในสาระที่แท้จริงของการมีส่วนร่วมของชุมชนในด้านทุนทางสังคมที่มีในท้องถิ่น จึงจะสามารถนำแนวคิดดังกล่าวไปประยุกต์ใช้ได้อย่างสอดคล้องและเหมาะสมกับการดำเนินงานด้านต่าง ๆ ได้ 7) การดำเนินงานตามโครงการ/กิจกรรมต่าง ๆ ในสถานศึกษาต้องมีการวางแผนที่ดี มีลำดับขั้นตอนในการดำเนินงาน และต้องมีการพัฒนาการดำเนินงานอย่างต่อเนื่อง 8) โครงการ/กิจกรรมที่ดำเนินการต้องมีสอดคล้องกับสภาพทางภูมิศาสตร์ และวิถีชีวิตของคนในชุมชน
10.คุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นจากการบริหารจัดการในสถานศึกษา
จากการดำเนินการทดลองใช้รูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นทำให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในสถานศึกษาที่ได้ทดลอง ดังนี้ คือ
10.1 คุณภาพของสถานศึกษา คุณภาพของสถานศึกษาตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่
เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น มีดังนี้ 1) บุคลากรเต็มใจปฏิบัติงานอย่างเต็มความสามารถในการพัฒนาสถานศึกษา 2) มีกิจกรรมส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม เพื่อให้ผู้เรียนเป็นคนดีของสังคมในสถานศึกษา 3) มีการจัดสภาพแวดล้อมภายในสถานศึกษาที่ปลอดภัยและเอื้อต่อการเรียนรู้ในสถานศึกษา 4) มีการจัดระบบโครงสร้างองค์กร ให้รองรับการจัดระบบการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา ซึ่งสอดคล้องกับมาตรฐานการประเมิน ของสำนักรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา 5) มีการพัฒนาและใช้สื่อและเทคโนโลยีเพื่อการจัดการบริหารสถานศึกษาได้อย่างเป็นระบบ 6) สถานศึกษามีเอกลักษณ์อันโดดเด่น และเป็นต้นแบบของการปฏิรูปการศึกษาที่แท้จริง ซึ่งเกิดจากการร่วมคิด ร่วมปฏิบัติ ร่วมพัฒนา ร่วมสนับสนุนจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง 7) สถานศึกษาแผนยุทธศาสตร์ ในการกำหนดเป้าหมาย นโยบาย มาตรการ และกลยุทธ์การดำเนินงานของสถานศึกษาได้อย่างเหมาะสมในท้องถิ่น
10.2 คุณภาพของนักเรียน คุณภาพของนักเรียนตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพ
การศึกษาในท้องถิ่น มีดังนี้ 1) นักเรียนมีความปลอดภัยจากปัญหาการใช้สารเสพติดความก้าวร้าว การล่วงเกินทางเพศ และการเที่ยวในสถานบริการบุคลากรเต็มใจและตั้งใจปฏิบัติงานอย่างเต็มความสามารถ 2) ได้มีกิจกรรมส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม เพื่อให้ผู้เรียนเป็นคนดีของสังคม 3) นักเรียน มีทักษะในการจัดกิจกรรมในสถานศึกษาและนอกสถานศึกษาในการเรียนรู้การพัฒนาการเรียนรู้ 4) มีระบบการสื่อสารภายในสถานศึกษามีหลายช่องทาง ทำให้นักเรียนเรียนมีความเข้าใจและเกิด การเรียนรู้ในสถานศึกษา 5) นักเรียนมีทักษะในการวิเคราะห์ต้นทุน-กำไร และต้นทุนประสิทธิผล เพื่อประกอบการตัดสินใจก่อนที่จะลงทุนทางการศึกษาอย่างรอบคอบ 6) นักเรียนมีทักษะในการดำรงชีวิตในสังคมยุคใหม่ใช้ภาษาอังกฤษในการสื่อสารได้ ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร เพื่อการเรียนรู้ Computer , Internet 7) มีสุขภาพกายและจิตที่ดี มีพัฒนาการด้านร่างกาย จิตใจ สติปัญญา เจริญเติบโตอย่างสมบูรณ์ตามเกณฑ์การพัฒนาในแต่ละช่วงวัย
10.3 คุณภาพของครูและบุคลากรในสถานศึกษา คุณภาพของครู และบุคลากรในสถานศึกษา
ตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น มีดังนี้ 1) บุคลากร มีทักษะในการจัดกิจกรรมในสถานศึกษา เพื่อสนับสนุนความก้าวหน้าทางวิชาการ และส่งเสริมสนับสนุนการเรียนการสอนให้มีคุณภาพ 2) มีการสนับสนุนการธำรงรักษาวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมที่ดีงาม ของบุคลากรในสถานศึกษาและชุมชนแบบมีส่วนร่วม
3) มีการจัดบรรยากาศสภาพแวดล้อมและสิ่งอำนวยความสะดวกที่เอื้อต่อการปฏิบัติงานของบุคลากรในสถานศึกษาและชุมชนเป็นอย่างดี 4) มีการจัดระบบโครงสร้างขององค์กร ให้รองรับการจัดระบบการประกันคุณภาพภายในสถาน ศึกษา ซึ่งสอดคล้องกับมาตรฐานการประเมิน ของสำนักรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพ การศึกษาโดยผ่านการประเมินคุณภาพในระดับดีมาก 5) ครู และบุคลากรในสถานศึกษามีความสามารถในการพัฒนาและใช้สื่อและเทคโนโลยีเพื่อการจัดการเรียนการสอนและการบริหารได้อย่างเป็นระบบและเกิดประสิทธิผลต่อการจัดการศึกษา
6) มีระบบยกย่องเชิดชูเกียรติผู้ที่ประสบความสำเร็จในการพัฒนาการจัดการศึกษาและผลิตนวัตกรรมใช้ในสถานศึกษาได้ดี ตลอดจนการยอมรับในสังคมการศึกษา
สรุปและข้อเสนอแนะ
จากการศึกษาพบว่าชุมชน ท้องถิ่นเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง เกิดความร่วมมือสามารถวางแผน การมีส่วนร่วมในท้องถิ่นจนเกิดการจัดตั้งกลุ่มภายในสังคมเองได้ อันนำไปสู่ความเป็นไปได้ที่จะเกิดท้องถิ่นที่มีศักยภาพเข้มแข็งยั่งยืน นอกจากนี้ยังมีความพยายามเชื่อมโยงขยายเครือข่าย การแลกเปลี่ยนความรู้อย่างสม่ำเสมอเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับปราชญ์ชาวบ้าน เกิดการประสานความร่วมมือกับหลากหลายองค์กร อาทิเช่น เจ้าหน้าที่ของรัฐ นักวิชาการ องค์กรเอกชน และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) ในการเรียนรู้และแลกเปลี่ยนความคิดเห็นร่วมกันอีกด้วย การใช้ทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่นคือยุทธศาสตร์ทางปัญญาที่เป็นเรื่องใหญ่ที่ทุกคนต้องอาศัยความร่วมมือซึ่งกันและกันทุนทางสังคมที่มีอยู่ ทำให้เกิดความสัมพันธ์กันอย่างลงตัวที่ต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานของความไว้วางใจกันมีความเอื้ออาทรต่อกัน ให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลกันทั้งระบบและปัจจัยที่ส่งเสริมให้มีการพัฒนา ทุนทางสังคมจึงควรเป็นสมบัติที่ชุมชนที่สามารถเข้าถึงในการ มีส่วนร่วมใช้ประโยชน์ได้ตลอดเวลา และหัวใจสำคัญของทุนทางสังคมเป็นสิ่งที่ทุกคนยิ่งใช้มาก มีส่วนร่วมมากๆ ยิ่งเพิ่มมากขึ้น ในการพัฒนาท้องถิ่น สังคมมุ่งเน้นไปสู่การเป็นสุขของสังคมที่มีความเชื่อมโยงต่อความสุขมวลรวมประชาชาติ ทำให้ท้องถิ่น สังคมได้รับการพัฒนาไปพร้อมๆกัน ที่แสดงถึงความเป็นอารยธรรมแห่งความเจริญของท้องถิ่นสังคมในอดีตที่ผ่านมามีความซับซ้อนในด้านวัฒนธรรม ประเพณีที่เป็นท้องถิ่น สังคมที่ได้รับการพัฒนาล้วนเกิดขึ้นกับการจัดการทุนทางสังคมให้มีพลัง โดยใช้ความรอบรู้ คุณธรรมและความเพียรในกระบวนการพัฒนาที่อยู่บนหลักของความพอประมาณ ความมีเหตุผลและมีภูมิคุ้มกันที่ดีให้พร้อมรับการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบจากกระแส โลกาภิวัตน์ รวมทั้งส่งเสริมการใช้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่มีอยู่ในแต่ละพื้นที่ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสร้างสรรค์คุณค่าทางเศรษฐกิจ
การพัฒนาท้องถิ่นต้องเอาทุนทางสังคมที่มีอยู่ในท้องถิ่นอย่างเป็นระบบและครบวงจรสามารถดำเนินการได้ตั้งแต่ระดับครอบครัวชุมชนและท้องถิ่นเพื่อให้มีการสืบทอดและสร้างจิตสำนึกที่สอดคล้องให้เหมาะสมกับบริบทความเป็นสังคมไทยให้มากที่สุดและต้องเริ่มต้นจากการวางกรอบยุทธศาสตร์การพัฒนาคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นให้เป็นไปตามความต้องการตามเป้าหมาย ได้มีรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น จากการศึกษา วิจัย โดยมีองค์ประกอบของการบริหารจัดการที่ ประกอบด้วย
1.หลักของการจัดการทุนทางสังคม ที่ประกอบด้วย 1) ทุนทางสังคมที่เป็นมนุษย์ ที่ได้อาศัยรวมกันเป็นประจำในท้องถิ่น หรือ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในสังคมท้องถิ่นที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน 2) ทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น ความไว้เนื้อเชื่อใจ ความผูกพัน วัฒนธรรมที่ดีงามของสังคมไทยผ่านระบบความ สัมพันธ์เกิดเป็นพลังชุมชน และฐานความรู้รวมทั้งส่งเสริมการใช้ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่มีอยู่ในพื้นที่ 3) ทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ ที่มีอยู่ในที่มีในบริบทท้องถิ่นนั้นๆ ที่เป็นอยู่ 4) ทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการที่ลงตัวในท้องถิ่น สังคมนั้นๆ อาจรวมถึงการใช้หลักการที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตแห่งระบบเผ่าพันธุ์ของคนในท้องถิ่น ที่ส่งให้การจัดการระบบสังคมให้ลงตัวอย่างสมดุล และ 5) ทุนทางสังคมที่เป็นข้อมูลข่าวสาร สารสนเทศ ที่เกี่ยวข้องกับท้องถิ่น ชุมชนทั้งที่เป็นอดีตและข้อมูลของเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง ที่สามารถเผยแพร่ไปอย่างรวดเร็ว ถูกต้องและกว้างไกลหรือคณะบุคคลเข้ามาช่วยเหลือสนับสนุนในการทำประโยชน์ในเรื่องต่างๆ หรือกิจกรรมต่างๆ โดยเป็นการนำเอาหลักการ จุดมุ่งหมาย การจัดองค์การ การดำเนินการ ตัวชี้วัดความสำเร็จ การนำไปใช้ และเงื่อนไขของความสำเร็จ ขององค์ประกอบ การมีส่วนร่วมในการพัฒนาตามที่คาดหวัง
2. องค์ประกอบในด้านการจัดการทุนทางสังคม ที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น ประกอบด้วย 1) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นทุนมนุษย์ในชุมชนท้องถิ่น, 2) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น , 3) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ , 4 ) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็นการบริหารจัดการ, 5) การบริหารจัดการทุนทางสังคมที่เป็น ข้อมูลข่าวสาร สารสนเทศ ,6) การนำรูปแบบไปใช้ ในสถานศึกษามีแผนยุทธศาสตร์ กลไก ขั้นตอน วิธีการอย่างเป็นระบบทั้งด้านการบริหารจัดการ การเรียนการสอน และการพัฒนาบุคลากรกำหนดโดยแยกเป็นโครงการ/กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการจัดการทุนทางสังคมในสถานศึกษา ที่ดำเนินการตามขั้นตอน และ 7 ) เงื่อนไขความสำเร็จ
3. คุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น จากการบริหารจัดการในสถานศึกษา จากการดำเนินการใช้รูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่นทำให้เกิดผลสัมฤทธิ์ในสถานศึกษา ดังนี้ คือ 1) คุณภาพของสถานศึกษาคุณภาพของสถานศึกษาตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น , 2) คุณภาพของนักเรียนคุณภาพของนักเรียนตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น, และ 3) คุณภาพของครูและบุคลากรในสถานศึกษาคุณภาพของครู และบุคลากรในสถานศึกษาตามรูปแบบการจัดการทุนทางสังคมที่เอื้อต่อคุณภาพการศึกษาในท้องถิ่น.
-----------------------------------
บรรณานุกรม
ทิตยา สุวรรณะชฎ. “สังคมวิทยา” ใน วิทยาศาสตร์สังคม. กรุงเทพฯ : สำนักวิจัย สถาบันบัณฑิต พัฒนบริหารศาสตร์, 2517.
ประเวศ วะสี..เศรษฐกิจพอเพียงและประชาสังคม.กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์พิมพ์ดี, 2542.
พระธรรมปิฎก (ป.อ.) ปยุตโต). การพัฒนาที่ยั่งยืน.( Sustainable Development). กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2540.
ไพฑูรย์ บุณยรัตพันธุ์. สังคมชนบทไทยและหลักการพัฒนาชุมชน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ส่วนท้องถิ่น กรมการปกครอง, 2506.
ยุวัฒน์ วุฒิเมธี . การพัฒนาชุมชน. วารสารพัฒนาชุมชน. 2533. (29 มิถุนายน 2533, 13 – 17)
วิทยากร เชียงกูล. การพัฒนาเศรษฐกิจสังคมไทย : บทวิเคราะห์. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ฉับแกระ, 2527.
วิรัช วิรัชนิภาวรรณ. หลักการพัฒนาชุมชนประยุกต์. ขอนแก่น : ภาควิชาสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2530.
ศึกษาธิการ,กระทรวง.พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2 ). กรุงเทพฯฯ :
โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว,2545.
สัญญา สัญญาวิวัฒน์ .ทฤษฎีและกลยุทธ์การพัฒนาสังคม. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ,2549.
สุจินต์ สิมารักษ์ เอกสารประกอบการสอน,2549.
อุทุมพร แว่วศรี ผอ.ส่วนแผนและงบประมาณทางการศึกษาท้องถิ่นกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น)19 ธ.ค. 2549
รร.อเล๊กซานเดอร์.
Hanifan L.J. Citeed in Woolcock, M. and Nayanan,D.Social Capital : Implications for Development Theory ,
Research Obserer 15 (2) :225-249,2000.
Grassion, Victor. Moral Reasoning : Ethical Theory and Some Contemporary Moral Problems. Englewood
Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall,1992.
Thayer-Bacon, Barbara and Bacon, Charles S. Philosophy Applied to Education. New Jersey : Prentice-Hall, 1988 .
------------------------------------------
